KAWRUH BUDAYA

KETHOPRAK

Kethoprak kalebu salah sawijining kesenian rakyat ing Jawa Tengah, ananging uga bisa tinemu ing Jawa sisih wetan (Jawa Timur). Kethoprak wis nyawiji dadi budaya masyarakat Jawa Tengah. Kethoprak wiwitane awujud dedolanan para priya ing dhusun kang lagi nganakake lelipur sinambi nabuh lesung kanthi irama ana ing waktu wulan purnama-ndadari, kasebut “gojek.” Ana ing tembe kairing tembang bebarengan ing kampung utawa dhusun kanggo lelipur. Sak teruse ana tambahan kendhang, terbang lan suling. Mula wiwit saka iku kasebut Kethoprak Lesung, kira-kira kadadeyan ing taun 1887. Sakbanjure ana ing taun 1909 wiwit dianakake pagelaran kethoprak kanthi komplit lengkap.

          Pagelaran kethoprak kang resmi ing masyarakat umum, dhisik dhewe paguyuban kethoprak Wreksotomo, dipun pandhegani dening Ki Wisangkoro, sing mandegani kabeh para pria. Carita kang dipagelarake, yaiku : Warso-Warsi, Kendono-Gendini,Darmo-Darmi, Lsp.

          Saksuwe iku pagelaran kethoprak sangsaya suwe dadi lan apik lan dadi klangenane masyrakat, utamane ing tlatah Yogyakarta. Ing kahanan pagelaran kethoprak dadi pepak anggone carita lan uga ana iringane gamelan.

          Saksuwene disenengi dening masyarakat, khususe ing daerah Yogyakarta, kethoprak sing wiwite saka pertunjukan dolanan lesung terus dadi pertunjukan kethoprak komplit kanthicerita lan gamelan sing ngiringi, sarta pengaruh-pengaruh teater bangsawan sing mlebu ing pertunjukan kethoprak.

Jinise kethoprak bisa dipilah kaya ngisor iki :

a.   Kotekan Lesung  : minangka asal mula lan bibit sing ngembangake dadi pertunjukan kethoprak.

b.   Kethoprak Lesung Mula, yaiku dikembangake saka kothekan lesung ditambah karo tari-tarian lan kompliti karo cerita sing sederhana. Uripe wong tani saben dinane.

c.    Kethoprak Lesung, yaiku minangka pertunjukan lengkap karo cerita-cerita rakyat kanthi iringan gamelan sederhana kendhang, suling, terbang lan lesung. Saka iki mau sebenere pertunjukan kethoprak lair.

d.   Kethoprak Gamelan, yaiku ngrembakane saka Kethoprak Lesung, dikompliti karo cerita panji ditambah karo klambinan “mesiran” (seribu satu malam).

e.   Kethoprak gamelan sing ana nganti saiki yaiku cerita-cerita sing disuguhake akeh-akehe yaiku cerita babad, sing paling populer nganti saiki. Pertunjukane ing alam bebas, nanging wis wiwit nyedaki gedung utawa panggung, yaiku sing disebut “kethoprak pendhapa” (pertunjukane ing ngarep pendhapa).

f.     Kethoprak panggung, yaiku minangka ngrembakane sing pungkasan, yaiku pertunjukan kethoprak sing dilakoni ing panggung kanthi cerita campuran. Kaya dene crita rakyat, sejarah, babad utawa crita-crita adaptasi saka cerita njaba (Tuladha Crita Sampek Eng Tay, Maling Saka Bagdad,Lsp).