unggah-ungguhing basa

Pangertosan unggah-ungguhing basa

Unggah-ungguhing basa sabenere prekara milih lan milah basa sing sajrone pasrawungan. Pamilihing basa nganggo wewaton:

Wong sing ngajak guneman

Wong sing diajak guneman

Swasana sajron guneman

Prekara kang digunem

Tujuwan guneman

Wewaton wong sing guneman kuwi gumantung sesambungane utawa hubungane sajrone pasrawungan. Sesambungan mau bisa marang wong sadrajad (horisontal), lan uga bisa marang mandhuwur utawa mangisor (vertikal). Unggah-ungguh basa mujudake adat sopan santun ing basa jawa. Adat sopan santun mratelakake pribadine wong jawa lan bebrayan jawa. Adat sopan santun mratelakake tatakrama lan subasita. Tatkrama manggon ana ing basa utawa pangucap, subasita manggon ana ing tindak tanduk utawa patrap. Kaloro-lorone ana ing pasrawungan bisa dipilah ananging ora bisa dipisahake, kaya suruh lumah klawan kurepe seje rupane nanging ginigit tunggal rasane.

Jinising unggah-ungguh basa:

Sesambungane unggah-ungguh basa, akeh sarjana kang milihake dhewe-dhew. Kayata Ki Padmosoesastra kang ing taun 1899 milihake unggah-ungguh basa dadi :

1.   Basa ngoko

1)   Ngoko lugu

2)   Ngoko andhap, diperang (antya basa-basa antya)

2.   Basa krama

1)   Wredha krama

2)   Madya krama

3)   Madyantara

3.   Krama desa

4.   Krama inggil

5.   Basa kedhaton

6.   Basa kasar

Enem teori mau kasengguh wis ora njamani lan bisa diarani njlimet. Mulane rikala taun 1979. Poedjosoedarmo milahake maneh unggah-ungguh basa dadi telu :

1.   Krama

1)   Mudha krama

2)   Kramantara

3)   Wredhakrama

2.   Madya

1)   Madyakarama

2)   Madyantara

3)   Madya ngoko

3.   Ngoko

1)   Basa antya

2)   Antya basa

3)   Ngoko lugu

Sebanjure ana pamanggih kang luwih anyar taun 1987 lan nganti saiki luwih dienggo dening para panaliti lan pametri basa jawa, yaiku panemune sudaryanto, dosen utawa peneliti saka universitas gajah mada (UGM). Dheweke milahake unggah-ungguh basa jawa dadi patang warna sing luwih gampang ditrapake, yaiku : 1) ngoko lugu, 2) ngoko alus, 3) krama lugu, lan 4) krama alus.

Sopan santun ing bebrayan jawa tetep dadi kawigaten, saora-orane ana alesane, yaiku:

1.   Ajaran sopan-santun mujudake warisan budaya jawa sing isih urip

2.   Sopan santun ing basa jawa yaiku perangan kang ora bisa dipisahake saka pasrawungan ing bebrayan jawa.

3.   Sopan santun ing basa jawa mrintahake menawa wong kuwi kudu ngormati wong liya

4.   Sopan santun basa jawa kuwi bisa nggancarake pasrawungan.

Kanggo lestarining unggah-ungguh basa lan ngrembakane, yaiku kanthi

1.   Rumangsa mongkok duwe basa jawa,

2.   Duwe rasa tanggung jawab marang basa jawa, lan

3.   Ngurangi utawa buwang panemu sing kleru menawa nduweni basa jawa bakal surem ing tembe mburine.