Pages

Diberdayakan oleh Blogger.

About Me

Followers

My Blog List

My Blog List

My Blog List

Snag a button

Senin, 21 Desember 2015

TRADHISI SEDEKAH LAUT (BARITAN) ING DESA ASEMDOYONG KABUPATEN



ABSTRAK
TRADHISI  SEDEKAH LAUT (BARITAN) ING DESA ASEMDOYONG KABUPATEN PEMALANG
DIAH SYAVANA
JURUSAN BAHASA DAN SASTRA JAWA, FAKULTAS BAHASA DAN SENI, UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG.

Kata kunci : Makna Simbolik, Upacara adat, Baritan, Desa Asemdoyong
A.                WIWITAN
Kasil saka pamikiran, panciptaan, rasa lan karsa manungsa yaiku kabudayaan sing ngrembaka ana ing masyarakat. Pikiran lan laku sing dilakokake manungsa sayasuwe bisa dadi tradhisi. Minangka makhluk sing nduweni akal, manungsa bisa nyiptakake kabudayaan sing beda. Kebudayaan asale saka tembung Sansekerta buddhayah, yaiku bentuk jamak dari buddhi sing nduweni arti “budi” utawa “akal”. Dadi kabudayaan bisa diartikake “hal-hal sing ana sangkut paute karo budi lan akal” Koentjaraningrat (1997:9). Saben dhaerah ing Indonesia nduweni kabudayaan mempunyai sing beda-beda. Sing mbedakake antarane dhaerah siji karo dhaerah liyane. Bedane  kabudayaan kasebut bisa dadi ciri khusus saka dhaerah sing diwakili. Kabudayaan metu saka kebiyasaan sing dilakoni masyarakat kanthi turun temurun. Tradhisi Baritan nganti samenika isih eksis ing desa Asemdoyang. Tradhisi samenika biyasane dilaksanakake para nelayan ing Desa Asemdoyong saben taun ing wengi Suro sing dipercaya luwih penting, amarga peristiwa wengi siji suro asring dipercaya kanthi momen sing sakral. Simbolisme uga akeh ana ing tradhisi utawa adat istiadat, simbolisme kasebut kentel ing upacara adat sing dadi warisan leluhur saka generasi tua marang generasi bacute. Saengga ing tradhisi samenika ana uga simbol-simbol sing diduweni makna sing menarik kanggo dibahas.
RUMUSAN MASALAH
1)      Kados pundi kahanan wilayah lan masyarakat ing desa Asemdoyong Kabupaten Pemalang ?
2)      Kados pundi latar belakang upacara adat Baritan ing desa Asemdoyang Kabupaten Pemalang ?
3)      Apa wae faktor sing melatarbelakangi eksistensi tradhisi Baritan ing desa Asemdoyang Kabupaten Pemalang ?
4)      Kados pundi makna simbolik sing dilaksanakake ing upacara adat Baritan ing desa Asemdoyang Kabupaten Pemalang ?
LANDASAN TEORITIS
Upacara adat baritan yaiku salah siji kabudayaan sing isih dilaksanakake saka generasi tuwa marang generasi muda ing dhaerah pesisir laut Kabupaten Pemalang, Jawa Tengah, tepate ing Kongsi Tempat Pelelangan Ikan (TPI) ing Desa Asemdoyong. Tradhisi samenika dilakokake kanthi cara nglarung ndas kebo ing tengah laut karo pirang-pirang sesaji sing wis disiapake nelayan Desa Asemdoyong. Tradhisi samenika dilaksanakaken minangka wujud rasa syukur para nelayang kaliyan Gusti Allah ingkang sampun maringi rezeki lan kasil nglaut selami setaun. Baritan dipercaya masyarakat nelayan bisa ngalap keberkahan lan keslametan.
B.                 METODE OBSERVASI
Metode sing digunakake ing observasi menika yaiku ngangge metode wawancara lan observasi langsung. Tujuwane kanggo mangerteni kenapa tradhisi kasebut tetep eksis lan isih dilakokake kanthi turun-temurun nganti samangke. Tata cara ing  lelampahan upacara adat sedekah laut (baritan) ing Desa Asemdoyong yaiku :
1.    Panitia nyediakaken telung sesaji laut utawa ambeng laut sing diselehake ing sajrone prahu wonten uga ndas kebo, jajanan pasar lan dhaharan sing arep dilarungake ing tengah laut nggunakake prahu sing wis dihiyas karo bendera, umbul-umbul lan janur kuning.
2.    Sakdurunge sesajen dilarung ing tengah laut, panitia ngundi prahu kanggo nentokake juru mudi sing berhak nggawa sesajen ing tengah laut.
3.     Undian dilakokake kanthi cara njupuk nomor urut sesajen sing wis disiapake ing sajrone toples cilik lan ditutup kertas lajeng diwenehi bolongan cilik kanggo ngetokake lintingan kertas sing ana tulisan nomor sesaji, bentuke undian samenika mirip karo arisan.
4.    Sawise undian juru mudi lan ABK prahu nggawa sesajen ana ing tengah laut lan diwenehi kaos Bupati Pemalang H.Junaedi,SH,MM Pemalang, Dandim dan Kapolres Pemalang kanggo telu wakile ABK.
5.    tarian tradisional slendang pemalang uga tumut ngramekake kegiyatan kasebut. Pelepasan larung sesaji ditandai nguculake balon dening Bupati Pemalang.
C.                KASIL LAN PEMBAHASAN

v    KAHANAN WILAYAH LAN MASYARAKAT ING DESA ASEMDOYONG KABUPATEN PEMALANG
Kahanan Alam
Asemdoyong yaiku desa sing ana ing Kecamatan Taman, Kabupaten Pemalang, Jawa Tengah. wilayahe nduweni amba kira-ira 578.356 hektar lan separone (345.826 hektar) awujud sawah. Persawahan kasebut ana ing sisi kidul desa. Ing sisi lor awujud laut, ing kawasan samenika akeh nelayan omah-omah.
Desa Asemdoyong sing ana ing wilayahe kurang luwih rong meter saka permukaan laut samenika sisi lor berbatasan karo Laut Jawa; sisi kidul berbatasan karo Desa Kabunan; sisi kulon berbatasan karo Desa Bungin (dibatasi oleh sungai Elon).
Kependudukan
Desa Asemdoyong berpenduduk 14.780 jiwa kanthi rincian: 7.541 jiwa kakung lan 7.239 jiwa estri. Kabeh agamane Islam. Sanajan samenika, tiyang menika nduweni kapercayaan menawi ing panggonan tertamtu ana “penunggune”. Larangan lan pantangan menawi ana ing laut lan ana upacara tradhisional Baritan yaiku wujud saka kapercayaan kasebut.
Tingkat pendidikan dening warga setempat namung tamat Sekolah Dasar (SD). Wonten 21 warga sing tamat akademik lan 18 warga sing nduweni gelar sarjana (S1). Warga ingkang namung tamat SD utawa mboten tamat SD kantun akeh dados nelayan. Saben ndina warga nyambutdamel dados nelayan sing dijalani  warga Desa Asemdoyong, wonten panyambut damel sanes kayata Pegawai Negeri Sipil, Tentara Nasional Indonesia (TNI), Polisi Republik Indonesia (Polri), dagang, tukang, petani nganti nelayan. Nanging kantun kathah ingkang dados nelayan.
v    LATAR BELAKANG UPACARA ADAT BARITAN ING DESA ASEMDOYONG KABUPATEN PEMALANG

Masyarakat Kabupaten Pemalang yaiku masyarakat sing saben ndinane dagang lan  tani. Dicritakake ing sawijine dina warga pesisir laut ing kabupaten pemalang kena penyakit. Wabah kasebut dipercaya hukuman amarga warga ora menehi pakurmatan marang panguwasa pantai utara sing arane Dewi Lanjar saengga ngadakake ritual sedekah laut sing dimenehi aran baritan. Nama baritan asale saka tembung mbubarake peri lan setan (mengusir hantu dan setan). Sawise dianakake ritual baritan kasebut, wabah penyakit kasebut ilang lan masyarakat dadi tenang.
v    FAKTOR SING MELATARBELAKANGI EKSISTENSI TRADHISI BARITAN

1.                  Faktor psikologi
Faktor psikologi yaiku faktor sing dominan melatarbelakangi dianakake ritual baritan ing masyarakat Kabupaten Pemalang. Jarang ana hiburan kuwi sing nggawe alesan para warga kangge nganakake ritual baritan. Khususe kanggo masyarakat nelayan sing kurang nduweni hiburan. Saengga tradhisi baritan dadi acarasing dienteni kaliyan masyarakat. Sanese nglarung sesajen arupa ndas kebo, ing sajrone tradhisi baritan uga dianakane acara huburan rakyat kayata wayang lan pasar malem serta acara dangdut.
2.                  Faktor kepercayaan
Faktor kepercayaan utawa religi uga dadi salah sijine faktor sing ndorong eksistensi tradhisi baritan ing di Kabupaten Pemalang. faktor ini dadi alaesan dasar dilampahi ritual baritan samenika.
v    MAKNA SIMBOLIK SAKA PELAKSANAAN UPACARA ADAT BARITAN ING DESA ASEMDOYANG KABUPATEN PEMALANG

Makna simbolik upacara adat Baritan ing Desa Asemdoyong yaiku minangka ungkapan rasa syukur kaliyan Gusti Allah ingkang sampun maringi Desa Asemdoyong keslamatan lan rejeki sarta terhindar saka alangan lan bencana. Hal kasebut simbol saka tahapan prosesi upacara serta sesajen lan do’a utawa mantra sing dibacakan. panggonan pelaksanaan yaiku Tempat Pelelangan Ikan (TPI) nyimbolaken sakrale acara sing dilaksanakake amarga ing panggonan suci. Tari Slendang Pemalang nyimbolakan hiburan klangenan masyarakat ing Desa Asemdoyong. Slametan simbol komunikasi antarane manungsa kaliyan Gusti Allah kangge upaya nggolek keslametan. Sesajen simbol saka negosiasi spiritual antarane manungsa lan hal-hal gaib. hal-hal Gaib. Do’a utawa mantra Jawa nyimbolaken harapan doa manungsa njalani kahuripan supaya olih  berkah lan keselamatan ing dunia lan akhirat. Muatan edukasi sing ana ing prosesi upacara adat Baritan ing Desa Asemdoyong yaiku kita diajaraken kanggo bersyukur lan kemutan kaliyan Gusti Allah menawi nggadahi rejeki lan kedhah gotong-royong karo sesama ing sajarone nglakoni kegiyatan menapa kemawon.
 






Gambar 1. Sesaji baritan sing arep dilarung ing tengah laut.
 


Gambar 2. Suasana pelaksanaan Baritan di TPI


                                                                                              
Gambar 2. Swasana pelaksanaan Baritan ing TPI

Gambar 3. Perahu sing arep di larung ing tengah laut beserta sesajen ing sajrone
D.                PENUTUP
Salah siji tradhisi sing isih dilestarikake masyarakat pesisir laut Desa Asemdoyong Kabupaten Pemalang. Upacara adat baritan menika dilaksanakake kanggo nglarung sesajen sing wis disiyapake kanggo wujud rasa syukur nelayan marang Gusti ing Maha Agung kanthi limpahan rejeki lan hasil nglaut nelayan setaun. Saka baritan dipercaya masyarakat nelayan bisa olih keberkahan lan keslametan.


DAFTAR PUSTAKA
Koentjaraningrat. 1997. Kebudayaan, Mentalitas, dan Pembangunan. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama.






0 komentar:

Posting Komentar